Hoe weten we van een historische Jezus?

We kennen Jezus uit de vier evangeliën. Verder is hij er heel even  in Handelingen (maar dat is in feite deel 2 van het Lucas-evangelie).  De apostel Paulus heeft het vaak over een Christus Jezus, maar in geen van zijn teksten is dat in een historische hoedanigheid.  Buiten de bijbel wordt er spaarzaam gesproken over christenen. In één van de hoofdstukken van mijn boek bespreek ik alle buitenbijbelse bronnen waarin mogelijk sprake zou zijn van een historische Jezus. Geen ervan blijft overeind. Ik ben overigens de enige niet die tot deze conclusie komt.

De enige bronnen van  de historische Jezus zijn de evangeliën. Iedere theoloog weet dat Lucas en Mattheüs het evangelie van Marcus hebben gebruikt om hun eigen versie te schrijven. Zij hebben Marcus als het ware overgeschreven. Wat ze niet uit Marcus hebben komt uit een onbekende bron die Q wordt genoemd.  In mijn boek laat ik zien dat Q algemene leringen bevat die op iedere willekeurige figuur geplakt kunnen worden. Dat is wat de evangelisten hebben gedaan.  Dan hebben we verder nog het Johannes-evangelie. Dat is uit omstreeks het jaar 100 en is – daar zijn de theologen het in grote meerderheid over eens – in historische zin niet serieus te nemen. Dat neemt niet weg dat het een fantastisch evangelie is. Dat geldt ook voor Lucas en Mattheüs. Dat ze niets zeggen over een historische Jezus betekent niet dat ze van geringe waarde zijn. Dat misverstand wil ik bij voorbaat uit de weg ruimen. Sterker nog: historische feiten, voor zover daar sprake van is, betekenen voor het geloof helemaal niets. De kracht zit ergens anders in. Wie dat snel wil ontdekken kan mijn boek maar beter snel kopen. En anders lang volhouden met deze blog te lezen. Geleidelijk aan komt dan de kennis die je nodig hebt aan het licht.

Conclusie: er is maar één bron van de historische Jezus. Dat is het oudste evangelie, het evangelie van Marcus. Het is geschreven na het jaar 70.  Als er een historische Jezus is geweest dan is deze ongeveer in het jaar 30 gekruisigd. De eerste “historische” gegevens over Jezus duiken dus pas veertig jaar later op.  Vreemd genoeg weet Paulus, die in Jeruzalem heeft gewoond en mogelijk zelfs in de tijd dat een historische Jezus daar was (en anders rondom die tijd) helemaal niets over een historische Jezus. De oudste brief van Paulus is uit omstreeks het jaar 52, dus twintig jaar ouder dan het oudste evangelie.

In het volgende hoofdstuk laat ik zien dat er als je de evangeliën historisch leest, bij de geboorte van Jezus al dik in de problemen komt.

Geboorte van Jezus

Er is maar één bron van de historische Jezus, en dat is het Marcus evangelie. De uitgebreide bewijsvoering hiervoor vindt u in mijn boek. We hebben geen idee wie de  evangelieschrijver is, de traditie noemt hem Marcus. Hij heeft in een al lang bestaande mythe historische en joodse elementen verweven en de (ook oeroude) Jezus Christus figuur tot een historische persoon gemaakt die in de jaartelling van (laten we zeggen) 0 – 30 heeft geleefd.

Ik ben mij ervan bewust dat dit een opvallende stelling is en dat velen  menen dat een dominee met zo’n opvatting zich buiten het christelijk geloof plaatst.  Daarom zeg ik met grote nadruk: ik ben christelijk gelovig, de bijbel is voor mij – en volgens de kerkorde- bron en norm van het christelijk geloof. En precies daarom dient iedere gelovige met mij te onderschrijven dat goede Bijbeluitleg beslissend is.  Ook dus als deze tegen heersende opvattingen en dogma’s in gaat. Had de kerk dat maar gedaan toen de wetenschap vaststelde dat de aarde om de zon draaide! Maar nee hoor, wie deze opvattingen uitdroeg kon als een ketter hier branden en daarna in de hel. Gun mij deze verzuchting: als gelovigen (ook die van een godsdienst die momenteel wereldwijd overal voor ellende zorgt) volwassen in plaats van krampachtig omgaan met andere geluiden dan wordt het leven een stuk aangenamer.

Goed, zijn we het eens over goede Bijbeluitleg als doorslaggevend? (Wie dit niet onderschrijft is voor mij geen gesprekspartner). Dan kunnen we in vrijheid en wederzijds respect met elkaar twisten. Bijvoorbeeld over de vraag of mijn Bijbeluitleg wel goed is. Hier sta ik open voor kritische argumenten.  We zijn het er dan in ieder geval over eens dat als er geen historische Jezus heeft bestaan, het slechte Bijbeluitleg is wanneer je net doet alsof er wél een Jezus van Nazareth is geweest.  En omgekeerd natuurlijk ook. Als het bewijs van een historische Jezus wordt geleverd zal ik mijn opvattingen moeten herzien en dat zal ik zonder haperen doen.

Als werkhypothese doe ik nu alsof de evangeliën vol historie over Jezus zitten. Dat menen de meeste gelovigen. Predikanten die beter weten houden in grote getale hun mond (of drukken zich cryptisch uit; dat is een vaak gebruikte route). De schoorsteen moet immers roken en de studieschulden van je kinderen betaald. Wiens brood men eet, diens woord menig predikant spreekt. Ik ga nu eens lekker met de stroom mee zwemmen: de historische Jezus heeft bestaan en de informatie daarover vinden we in de evangeliën.

Dan wil ik wel eens weten wanneer Jezus geboren is. Hebben we daar informatie over? Jazeker menen de beminde gelovigen (en dominees knikken ja en amen, hun schoorsteen moet roken en de studiekosten van hun kinderen betaald. Zelden hoor je er één klip en klaar zeggen dat er helemaal niets historisch is aan die geboorteverhalen)

Lees wat er staat. Veel informatie over de geboorte van Jezus vinden we bij Lucas. Wie kent het niet? De herdertjes lagen bij nachte en hoorden engelen zingen.  Toen Kim Jung Il (of hoe heet die klojo van Noord-Korea, de opa van de huidige idioot) werd geboren bloeiden de bloemen van vreugde, terwijl het vroor dat het kraakte.  Ook echt gebeurd, dus waarom niet met die herders en die engelen? De datering is ook geen probleem. Volgens Lucas is Jezus geboren in de tijd toen Quirinius landvoogd over Syrië was. Daar hebben we wat aan! We hebben namelijk buiten-Bijbelse gegevens waaruit we weten dat Quirinius deze functie in het jaar 6 na Christus had.  Jezus is dus in het jaar 6 n.Chr. geboren. (De datering “voor” of “na” Christus is uiteraard later ingevoerd).

Klip en klaar! Met slechts een kleinigheidje dat we nog moeten oplossen. In het Mattheüs evangelie staat een ander geboorteverhaal. Wat jammer nou toch dat dit op gespannen voet staat met Lucas. Tenminste als je ze historisch leest. En dat is wat we hebben afgesproken. (Als het niet historisch gelezen mag worden  vervalt de reden om mij te ontslaan als predikant van de Vredeskerk; dan moeten ze andere redenen verzinnen).  Wie ontkent dat de geboortes bij Lucas en Mattheüs onoverbrugbaar  met elkaar verschillen is niet anders dan iemand die beweert dat de aarde in een week  geschapen is, een jaar of 7000 geleden, omdat dat in de bijbel staat.  Dan kun je maar beter deze blog niet meer lezen (ik neem je in ieder geval niet meer serieus).

Wat zijn die verschillen? Volgens Mattheüs is Jezus geboren ten tijde van Herodes de Grote. Je weet wel, de held die het in zijn broek deed bij het bericht dat er een koningskind was geboren. De man was zo bang voor baby’s dat hij ze tot de leeftijd van twee jaar allemaal liet uitroeien, de jongetjes althans.  Ik kan u geruststellen. De kindermoord te Bethlehem is niet echt gebeurd, maar is geïnspireerd door het verhaal uit Exodus waarin de farao alle joodse jongetjes kort na hun geboorte laat vermoorden. Zo wil de evangelist uitdrukken dat Herodes een soort farao is, kwaadaardig voor het joodse volk. De engerd  sterft kort na de (veronderstelde) kindermoord. En kijk eens aan! Ook hier krijgen we historisch vaste grond onder de voeten dank zij buiten-Bijbelse gegevens. Waaruit blijkt dat Herodes  na een nare ziekte in het jaar 4 v.Chr.  is gestorven. Ruimt lekker op! En zo weten we meteen dat Jezus dus in het jaar 5 of 6 v.Chr. geboren is.

Ach wat jammer nou toch, we waren er net aan gewend dat hij volgens betrouwbare historische gegevens (vindt Lucas zelf  ook, Lucas 1: 3) geboren was in 6 n.Chr.  De historische Jezus is dus twee keer geboren! En wel met elf jaar tussenruimte, in uiteenlopende omstandigheden bovendien. Uit ouders die in Nazareth woonden, maar vanwege een volkstelling naar Bethlehem gingen, dan wel uit ouders die in Bethlehem woonden en na een tijdelijk verblijf in Egypte terug gingen naar Israël, maar niet naar hun oude woonplaats, doch naar Nazareth, omdat het daar veiliger was.

Nou ja, in beide gevallen hebben de ouders dezelfde namen, Jozef en Maria, dat nog wel. Eindelijk iets dat klopt!  Hoewel… was Jozef wel de vader?  Over Jozef en Maria en hun historische waarschijnlijkheid komen we  nog te spreken. En alsof de (historische) ellende nog niet groot genoeg is doe ik er volgende week een schepje bovenop met nog een derde geboortejaar van Jezus.

Drie keer geboren worden terwijl je er nooit geweest bent. Dat kan alleen Jezus.